De wereld zal nooit meer zijn als vroeger. Binnen enkele uren worden meer dan drieduizend “slimme” raketten op Irak afgevuurd, vallen tienduizenden tonnen bommen (splinterbommen? met uraniumkoppen?)en dringen een kwart miljoen zwaar bewapende soldaten het land binnen om het te bezetten. Daar gaat het nu om in het Amerikaanse opbod: eerst Irak ontwapenen, dan Sadam afzetten en in feite een Amerikaanse militaire bezetting organiseren. Uit voorzorg...”A pre-emptive strike”...
Het plan om Irak aan te vallen bestaat al twee jaar en maakt deel uit van het programma van de Bush administratie. De diplomatie van de laatste maanden was slechts een opvoering om de “passage à l'acte” in te kleden. Alleen was er een ietsje meer weerstand dan verwacht. De wereldopinie is geen dupe. Iedereen begrijpt dat het er Bush om te doen is de tweede grootste oliereserves ter wereld onder controle te krijgen en zo minder afhankelijk te worden van de Saudi's. Tenslotte bezitten de Amerikanen met 6% van de wereldbevolking ruim 31% van de rijkdom en verbruiken ze per inwoner vijf keer meer petroleum dan het wereldgemiddelde. En Bush is de rechtstreekse afgezant van de olie-industrie (bijgestaan door Chevron-bestuurder Condoleeza Rice). Daarenboven dient een oorlog de wapenindustrie die leeft van de 900 miljard dollar militaire budgetten waarvan de VS er bijna 400 volmaken (zoveel als de 25 volgende machtigste landen opgeteld!). En last but not least zal de wederopbouw voor miljarden projecten zorgen waarvan de constructiemultinational Halliburton van multimiljonair en vice-president Dick Cheney nu al het gros binnen heeft. De oorlog is big business en bijzonder interessant als de winsten in je eigen zakken terecht komen.
De VS schijnt een bondgenoot te zijn, dus mogen we niet spreken van een schurkenstaat. Mocht het om een ander land gaan waar de president aan de macht kwam met een minderheid van de stemmen en dank zij verkiezingsprocedures in de deelstaat geleid door zijn broer Jeb Bush, waar alle centrale regeringsposten zijn bezet door New Born Christians, leden van een uiterst rechtse integristische secte die stelt dat de Amerikanen een door god uitverkoren volk zijn, waar al in 1997 door een neoconservatieve club die nu aan de macht is (Cheney, Rumsfeld, Jeb Bush,and zeker zeven anderen) een “Project for a New American Century” (PNAC) werd ontworpen om de wereld te beheersen, waar alle belangrijke ministers niet verkozen rechtstreekse afgevaardigden zijn van grote multinationale ondernemingen, waar de minister van buitenlandse zaken vervalste “bewijzen” gebruikt in een poging de UNO te overtuigen, waar bondgenoten met grof geld worden gekocht... mocht het dus om een ander land gaan en geen “bondgenoot” dan zou men dat waarschijnlijk wel een schurkenstaat mogen noemen en dan zou daar met meer minachting en met meer achtergrondinformatie worden over bericht.
Hoe dan ook, de politiek van de Bush-administratie in de nieuwe wereldorde is duidelijk en doorzichtig. Dat heeft niks met democratie en vrijheid te maken, maar alles met platte particuliere belangenverdediging. Misschien moet voorzitter De Gucht Hugo Coveliers maar eens naar Washington sturen: ik ben er zeker van dat daar heel wat uitgemest moet worden... Daarom is ook de helft van de Amerikaanse bevolking tegen de oorlog . En dat wordt weldra nog meer wanneer duidelijk wordt dat die oorlog miljarden dollar gaat kosten, die zullen worden wegbezuinigd op andere posten: 39 miljoen dollar bij de openbare bibliotheken, 35 miljoen dollar in de kindergeneeskunde, 50% van het budget van duurzame energieontwikkeling, 28% van het budget voor de ontwikkeling van minder vervuilende auto's, 60 miljoen dollar in de sociale woningbouw, 86% van de ondersteuning voor de ziekenzorg, 200 miljoen dollar in de werklozenvorming, 200 miljoen dollar in de programma's voor kinderopvang, 700 miljoen dollar in renovatieprogramma's, 500 miljoen dollar in de milieubescherming, 15,7 miljoen dollar bezuiniging in de strijd tegen kindermishandeling.... enfin een regelrechte aanval tegen elk sociaal en ecologisch beleid in dit paradijs van de vrije markt. Intussen wordt een belastingvermindering doorgevoerd voor de rijken en worden petroleumboringen toegelaten in natuurreservaten. Zelden een regering gezien die zo duidelijk de private belangen van een kleine kliek vertegenwoordigt. En vermits die belangen zich over de gehele wereld uitstrekken moet ook in die gehele wereld met geweld kunnen worden geopereerd.
Dergelijke privatisering van de internationale politiek kàn niet anders dan de internationale rechtsregels in vraag stellen. Economische belangen van die grootteorde laten zich niet aan banden leggen door enkele diplomaten. De VS lapt de meeste internationale verdragen aan haar laars: het protocol van Kyoto (178 landen), het verdrag tegen ballistische wapens, de instelling van het internationaal hof van Den Haag, het verdrag tegen de antipersoonsmijnen, het verdrag tegen microbiologische wapens, het verdrag tegen nucleaire wapens .... en zelfs de conventie van Genève voor de Afghaanse gevangenen in Guantanamo. De minachting voor de meerderheid van de veiligheidsraad is slechts een voortzetting van die politiek.
Men kan zich wel afvragen in wat de VS nog een bondgenoot is. Deregulering, privatisering, flexibilisering.... de vernietiging van Irak past volkomen in de algemene maatschappijvisie van de goddelijke gezanten in Washington.Het is dan ook niet verwonderlijk dat radikaal rechtse politici als Aznar of Berlusconi of de liberale leiders van de nieuwe kapitalistische landen in Oost-Europa die agenda van Bush volmondig onderschrijven. De neoliberale mondialisering is inderdaad een politiek project en geen natuurfenomeen.
In die polarisatie heeft Blair, de sociaal-liberale heraut van de “derde weg” zijn kamp gekozen. Wat een zielig vertoon. Tegen de overgrote meerderheid van de publieke opinie in, met een massaal verzet binnen zijn eigen partij, in het zadel gehouden door de conservatieve oppositie moet deze vernieuwer van de sociaal-democratie het achterste van zijn tong laten zien. Wat in elk geval duidelijk geworden is dat de “derde weg” gewoon de eerste weg is. De liberale mondialisering laat geen plaats voor een sociale en democratische regulering. (Men kan zich trouwens afvragen op welke gronden Tony Blair nog lid kan blijven van de socialistische internationale.). Dat zal nog duidelijker worden wanneer we zijn liberale vrienden - ook in het anti-oorlogskamp- zullen zien bijdraaien. Nu de Bush-Blair agenda wordt doorgedrukt zal iedereen zijn plaatsje willen verdedigen in die nieuwe wereldorde. Daarom willen ook Verhofstadt en Chirac en zelfs Schroeder “Big Brother” in de feiten niks in de weg leggen. Een ophefmakende diplomatie daar niet van. Maar tezelfdertijd wapentransporten, luchtruimarrangementen en zelfs wapenleveringen op grond van zogenaamde “internationale verdragen” die volgens sommigen niet bestaan, volgens anderen geheim zijn... Tegen de oorlog zijn en dan toch wapens verkopen en de illegale agressie materieel steunen....daar moet een naam voor zijn.
***
Enfin, dat lijkt me allemaal een stuk ingrijpender dan de VISA-kaarten affaire in Antwerpen. En even smeuiïg toch. Maar blijkbaar minder schandalig in de ogen van onze politieke commentatoren. De wereld zal nooit meer zijn als vroeger. Ook niet in Antwerpen. Ook daar wordt het verhaal al te veel verteld als een simpele Hollywoodsoap. Is het “poppetjes-verhaal” van onze kwaliteitsmedia een verklaring voor wat daar gebeurd? Gaat het werkelijk om de persoonlijke ambities van Coveliers tegen die van Janssens , met die van De Winter op het zijtoneel? Zitten daar niet wat diepere trends achter? Is dat niet wat beter politiek te duiden?
Dat Antwerpen in een politieke impasse zat wisten we al voor de tuinmeubelen en de “sacochen”. De grote industriestad is het slachtoffer geworden van de economische crisis en de noodzakelijke ombouw tot een tertiaire economie. Dat is de doodsteek geworden voor de verrotte travaillistische tradities, die niet alleen een verderfelijk cliëntelisme en een verfoeilijke sier bij bewindvoerders heeft opgeleverd. Er was ook het uitgebreide sociale netwerk van het stedelijk onderwijs, van Kindervreugd, van een aantal gemeentediensten en de algemene tewerkstelling in en rond de haven. Antwerpen was een welvaartsstad in de welvaartstaat. Het is dat Antwerpen dat in de jaren tachtig werd aangetast. In die crisis heeft het Vlaams Blok haar tweede basis gevonden met een racistisch antivreemdelingen standpunt (De eerste basis was de fasciserende vlaamsnationalistische collaboratie waaruit alle kaders stammen).
Het drama van de Antwerpse politiek is dat de sociaal democratie en ook de christen-democratie nooit echt de strijd tegen crisis en uitsluiting hebben opgenomen en bleven werken met het oude cliëntelisme. De groei en de sterkte van het Vlaams Blok leidde tot de regenboogcoalitie, die nooit, nooit in de laatste acht jaar, een geloofwaardig alternatief tegen het Blok heeft gesteld. En dat kon ook moeilijk met het verwaterd liberaal eenheidsdenken dat de uitersten met elkaar moest verbinden. In het beleid is Antwerpen omgebouwd tot een postfordistische stad. Puur beheersmatig zijn er vele goede projecten uitgevoerd. In vergelijking met andere steden zijn er op alle terreinen voorbeeldige acties geweest. Alleen, een postmoderne tertiaire stad is interessant voor de nieuwe middenklasse, en daarmee bouw je niet automatisch een lange volkse arbeiderstraditie om. Die traditie werd vanuit de politiek eerder bevochten. De liberalen waren de agenten van privatisering en flexibilisering en aantasting van de verworvenheden. En de socialisten probeerden hun electorale achteruitgang goed te maken door de nieuwe middenklasse naar de mond te praten. Het Blok werd zo de enige “volkspartij”. De regenboogcoalitie heeft nooit een perspectief, een project, voor dat “volk” geboden. Ze miste een goed verhaal en ze miste vooral een charismatische spreekbuis. Er werd niet aan politiek gedaan en wat overbleef was het beheer van sectoren en dossiers en de geneugten van de “positie”.
In de huidige crisis eist de politiek opnieuw haar rechten op. Wat duidelijk wordt is dat het Blok niet te bevechten valt door een “goed bestuur” alleen. Zeker niet als dat “goed bestuur” niet van de visakaarten af kan blijven. Wat moet worden onderuit gehaald is het maatschappijmodel, meer nog het politiek alternatief, dat het Vlaams Blok vertegenwoordigt. Dat kan niet zomaar door een opvolger van Leona Detiège en leider van een vierpartijencoalitie worden verwoord. Daarom is de strijd om de burgemeester ook een strijd om het politieke profiel. De liberalen hebben al lang een rechtse basis die de hete adem van het Blok voelen, die niet vies is van een doorbreken van het cordon, voor wie de “sossen” al even verderfelijk zijn als de fascisten... De Antwerpse VLD is al een tijd in crisis omdat ze enerzijds het programma van het Antwerpse patronaat niet kan uitvoeren en anderzijds door de nationale leiding in haar rechts populisme wordt ingetoomd.
Ward Beysen is inderdaad de uitdrukking van de Antwerpse liberalen. Hij staat een harde antisociale concurrentiële politiek voor, waarin de marktwetten worden verbonden met een autoritair patriottisme. Hij wil samen met het Blok een rechtse meerderheid vormen. Dat is voor de VLD – meer nog dan het gesjoemel – de ware uitdaging. Daarom werd Hugo Coveliers, de spreekbuis van de rechtervleugel, de stoere mannetjesputter die niet vies is van wat xenophobe volkstaal, naar voren geschoven. Meer nog dan zijn drie punten van goed bestuur, gaat het om ....”liberalisering, privatisering en flexibilisering” begeleid door “meer blauw in de straat en zero-tolerance”. Sneller dan De Winter de lijn van de virtuele coalitie Liberaal Appel-Vlaams Blok – NVA in de praktijk brengen en zo niet alleen pogen het Blok de wind uit de zeilen te nemen maar ook een “progressief alternatief” af te Blokken. De gevoeligheden van het Blok overnemen en het dan verslaan op haar eigen terrein dus! Maar daarvoor moet het gemeentebestuur een ruk naar rechts ondergaan.
Dat, zo denk ik, eerder dan het feit of de VLD kandidaat nu in of buiten de gemeenteraad zit, is voor de SPA moeilijk aanvaardbaar. Want die lijn betekent natuurlijk een verdere neergang voor de sociaal-democratie, een mogelijke dreiging ter linker- of ter radikale zijde en vooral een bijna verzekerde oppositiekuur na 2006. Het spreekt vanzelf dat er mobilisatie komt tegen burgemeester Coveliers en dat daaruit een nieuw electoraat kan groeien links van de regenboogcoalitie. Daarom heeft de kandidatuur van Patrick Janssens ook iets strijdbaars. Ze komt waarschijnlijk voort uit volkse signalen (Geef de stad niet in handen van de liberalen!). Daarom profileert Janssens zich ook veel duidelijker als een anti-Vlaams Blok kandidaat. Hij polariseert, niet alleen met het Blok, maar met de rechterzijde. Alleen is het programma waarmede hij het “volk” voor een progressieve koers wil winnen niet erg duidelijk. Dat de CD&V die in Antwerpen een partij van notabelen is geworden de kat uit de boom kijkt is begrijpelijk. Dat Agalev niet ingaat op het politieke debat en doet alsof het een loutere keuze is tussen personen uit de grootste fracties diskwalificeert de Antwerpse partij als progressief alternatief. De herhaalde bestuursdeelnames met een ondergepolitiseerd personeel begint haar tol te eisen. Agalev heeft evenmin een diagnose van de verwording en een stadsproject voor Antwerpen te bieden. Ze houdt het dus bij afvalverwerking, fietsroutes en groenvoorziening en daarvoor moet je er gewoon “bij zijn”. Hoe dat de Antwerpse samenleving zal beroeren lijkt al lang niet meer de vraag.
Ook in Antwerpen is de derde weg van het sociaal liberalisme dood. De verdere vrijmaking van de markt en de flexibilisering van de arbeid vergt een deregulering van de “verworvenheden”. Die zullen nu allemaal worden voorgesteld als ongeoorloofde VISA-kaart-voordelen. Via het uitmelken van de dossiers van enkele fraudeurs en een criminalisering van de nog overgebleven sociale tradities in 't Stad wil men van het economische centrum van de regio een liberale handelsstad maken met een autoritaire verdringing van de nieuwe sociale kwestie. Aanpassen of opkrassen, niet alleen voor de vreemdelingen, maar voor alle vormen van verzet tegen de heersende consumptiecultuur en tegen de heersende concurrentienormen. Dat wordt de baseline voor “geciviliseerd” rechts. Een economisch programma doorvoeren maar met de stijl van populistisch rechts. Daartegen een tegenzet vinden is nu de opdracht.
De patstelling rond de burgemeestersjerp levert tijd op. Patrick Janssens is verplicht zich te profileren tegen én De Winter én Coveliers. Hij moet op zoek naar een bredere basis voor zulk profiel. Die zal hij niet alleen vinden in zijn eigen sociaal-democratie, die in Antwerpen onbekwaam is gebleken zich van binnenuit te vernieuwen. Die basis zal hem blijkbaar ook niet door Agalev worden aangebracht.
Opnieuw ligt er een bal in het kamp van de Antwerpse civiele maatschappij. Die kan wegen op het profiel van het nieuwe bestuur door een hernieuwd stadsproject in te vullen. Dat moet zowel inhoudelijk door enkele centrale eisen naar voren te schuiven inzake verdediging van de openbare diensten, inzake tewerkstelling in de haven, inzake sociale dienstverlening, inzake tegengaan van discriminatie en racisme, inzake duurzame wijkontwikkeling. Dat moet ook vormelijk door in de strijd voor een nieuwe bestuursstijl ook de participatieve democratie in te voeren. Tegenover een autoritaire top-down bestuursstijl die Coveliers voorstaat kan een bottom-up verbrede democratie en hernieuwde politisering worden gesteld. Een Staten-generaal van het middenveld tegen de Antwerpse crisis zou het politieke spel uit de cenakels en de media kunnen halen. Moet in het huidige geharrewar ook niet een stem uit de civiele maatschappij worden gesproken? Al was het om de inzet van het nieuwe bestuur duidelijk te formuleren. Want zulke politieke duiding zal je niet vinden via het opbod in de schandaalpers.
De sociale basis voor een dergelijke beweging is nu net dezelfde als diegenen die zich tegen de oorlog en de nieuwe wereldorde keren. Die moet nu spreken, zonder dat daar onmiddellijk een partijpolitiek of een electoraal perspectief aan gegeven moet worden. Die sociale basis moet in de eerste plaats haar sociaal gewicht herstellen.
De Winter en Coveliers waren niet op de betogingen tegen de oorlog, Janssens wel. Misschien is dat ook wel een criterium om burgemeester van Antwerpen te worden. Het is het één of het ander nu. Er is geen derde weg!.